Doctors.am-ի հյուրասրահը հյուրընկալել է պրակտիկ հոգեբան, հոգեբանական ծառայության ղեկավար Նարինե Ալբերտի Իսրայելյանին

Թեմա – Մանկական վախեր

Որո՞նք են ամենատարածված մանակական վախերը: Առհասարակ ի՞նչն է վախեցնում երեխային:

-Ամենից հաճախ երեխաները վախենում են մթից, շնից, որևէ մարդուց, որը կարող է գողանալ կամ վտանգել իրենց, և այլ նմանատիպ երևույթներից: Ընդ որում, սրանք ինֆորմացիաներ են, որոնք երեխաները ստանում են մեծերից.մեծեր ասելով` ի նկատի ունեմ, թե տան ու դրսի մեծահասակներին, թե հեռուստացույցը, թե համակարգիչը, այսինքն` ողջ մեծահասակ աշխարհը:Վերջինիցս ստացվող վախի ինֆորմացիան մտնում է երեխայի մեջ: Ինչից հետո նա այդ վախի զգացումը պրոյեկտում է որևէ առարկայի կամ երևույթի վրա: Իսկ առաջնային "վախի” զգացումը երեխային տրված է ի ծնե` որպես կենսաբանական ինքնապաշտպանական մեխանիզմ, բայց այն չափով,որով նա պետք է ուշադիր և զգոն լինի շրջապատող աշխարհի նկատմամբ: Այսպիսով, երեխան ծնվում է զգուշության, բայց ոչ վախի զգացումով:Զգուշության մակարդակը մեծերի վարքի, խոսքի և էմոցիաների միջոցով բարձրանում և վախի է վերածվում:Օրինակ, այն ընտանիքներում, որտեղ մայրերն իրենք վախկոտ են կամ կան տագնապող, "վայ-վայ” ասող տատիկ-պապիկներ, երեխաների վախի ֆոնը սովորաբար շատ արտահայտված է :

Գրեթե բոլոր հարցումների արդյունքում մանկական վախերի ցուցակը գլխավորում է մութը` որպես երևույթ: Ինչո՞վ կբացատրեք դա:

-Մութն առաջացնում է տեսողական դժվարություն, և երեխաների համար ոչ թե հենց մութն է վախեցնող, այլ մթի պատճառով չտեսնելն ու միայնակ մնալու զգացումը:Միայնակ մնալու վախը բնազդային է, քանի որ մարդը կոլեկտիվ ապրող էակ է:Սրան ավելանում է այն,որ մինչև որոշակի տարիք երեխան իրեն ոչ թե առանձին , այլ մոր հետ միասնական էակ է զգում և ընկալում: Այդ իսկ պատճառով մենակությունն իր համար անհանգստացնող երևույթ է: Եթե այս ամենին ավելանում են նաև այնպիսի արտահայտություններ, ինչպիսիք են` "վայ մենակ մնաց”, "վայ մենակ գնաց մութ սենյակ” և այլն, ավելի են հաստատում և ուժեղացնում վախը երեխայի մեջ: Այն երեխաները, ովքեր բնույթով էմոցիոնալ են, հիստերոիդ տեսակի կամ սիրում են իրենց շուրջ հորինել հետաքրքիր, իրենք իրենց զբաղեցնող իրավիճակներ, խաղեր, ապա սկսում են ենթադրել, որ միայնակ մնալուց ինչ-որ բան կպատահի: Տագնապներ են առաջանում, իսկ մութն էլ նպաստում է այդ ամենին:Լույսի դեպքում երեխայի համար անհեթեթ է կարծել, որ միայնակ է կամ վտանգված, մինչդեռ մթին տագնապելն ավելի հեշտ է:

Մանկության ընթացքում կա՞ն տարիքային հատվածներ , երբ վախերն ուժգնանում կամ շատանում են:

-Վախերը սրվում են տարիքային այն հատվածներում, երբ կեսնաբանորեն երեխայի էմոցիոնալ ֆոնն է խտանում.օրինակ, 2-3տարեկան` նեգատիվիզմի(մերժողական) փուլ, 3-6 տարեկան` սեռակառուցման փուլ կամ դեռահասության տարիները 12-18տարեկանի սահմաններում, երբ տեղի է ունենում սեռահասունացում:Քանի որ այս փուլերում երեխան դառնում է ավելի էմոցիոնալ ու անկառավարելի, ավելի շատ սխալներ է թույլ տալիս, որն իր հետ բերում է պատժվելու վախ:

Մեծահասակների աշխարհում կան «ուժեղ սեռ» և «թույլ սեռ» հասկացությունները: Իսկ երեխաների դեպքում տղանե՞րը, թե ՞ աղջիկներն են ավելի վախկոտ:

-Այստեղ պետք է հաշվի առնել և սեռային դրսևորումները, և սոցիալական ու էթնոմշակութային գործոնները: Համենայն դեպս, մեր երկրում ընդունված է, որ տղաները պետք է ավելի անվախ լինեն, և նրանք ամաչում են ցույց տալ իրենց վախը:Այլ կերպ ասած` վախենում են ցույց տալ իրենց վախը: Ահա այդ քողարկված վախը ձևափոխվում և այլ վարքային դրսևորում է ստանում` ագրեսիա, պարփակվածություն, հիվանդագին, այսինքն` սոմատիկ խնդիրներ:Աղջիկներն, այս առումով, շահում են.նրանք գոնե Հայաստանում «իրավունք ունեն» ասելու` թույլ եմ, վախկոտ եմ, զգուշավոր եմ: Այս հարցին մոտենանք նաև կենսաբանորեն. աղջիկը,որը հետո կին է դառնալու, պետք է ավելի անվախ լինի, քանի որ նա երեխա է ստեղծում, սերունդ է տալիս: Մեր ժամանակներում ես այսպիսի միտում եմ նկատում` աղջիկներն իրենց վարքով մոտենում են տղաներին` ուսման , շփվելու և այլ հարցերում:Դրա արդյունքում մայրանալու ցանկությունը թուլանում է , նրանք «կին» տեսակից մոտենում են «ուղղակի մարդ» տեսակին, իրենք էլ չեն ուզում ցույց տալ իրենց վախերը: Նման հակասությունից ու չցուցադրելու ցանկությունից վախը,ինչպես արդեն նշեցի տղաների դեպքում, կրկին այլ կերպ է դրսևորվում:

Ի՞նչ խորհուրդ կտաք ծնողներին ու մանկավարժներին` ինչպե՞ս վարվել վախեր ունեցող երեխայի հետ:

-Նախ և առաջ, վախեր ունեցող երեխային շրջապատող մեծահասակները պետք է իրենք իրենց ու մնացած մեծերի նկատմամբ ուշադիր լինեն` հասկանալու և պարզելու համար , թե որտեղից կամ ումից է ինֆորմատիվ վախը մտել երեխայի մեջ:Գտնելուց հետո, պարզ է, պետք է դադարեցնել վախի` խոսքերով, էմոցիաներով կամ վարքով արտահայտումը երեխայի մոտ: Պետք է ընդունել, որ երեխան տան մեջ հայելի է` մեծերի շփումներն ու վարքը հստակ արտացոլվում են նրա մեջ: Երեխաներն ընդօրինակում ու վերարտադրում են այն ամենն, ինչ տեսնում են, այդ թվում և վախերը:

Ամեն դեպքում վախեցած երեխային միայն հանգստացնել ու , առավել ևս, անտեսել չի կարելի: Նրան պետք է հանգստացնել ու շեղել որևէ դրական զբաղմունքով:Միայն անտեսելու դեպքում երեխան կշարունակի այնքան, մինչև մեծահասակն ուշադրություն դարձնի: Միայն հանգստացնելու և , կենցաղային լեզվով ասած, "խաթրն առնելու” դեպքում նա կարող է շահարկել նման վերաբերմունքը: Իսկ բացատրել, թե ինչու պետք չէ վախենալ, կարելի է միայն շեղելուց հետո, քանի որ վախեցած վիճակում երեխայի ուղեղն ի վիճակի չէ ընդունել մեծահասակի տրամբանական բացատրությունը:

Ի՞նչ անել այն դեպքում, երբ ծնողը չի կարողանում օգնել երեխային ազատվել վախից: Հնարավո՞ր է հոգեբանի օգնությամբ իսպառ վերացնել մանկական որևէ վախ:

-Ծնողի չկարողանալու դեպքում, միանշանակ, արդյունավետ է հոգեբանին դիմելը: Ինձ համար վախն իսպառ վերացնել հասկացությունը նշանակում է երեխային բերել զգուշության և ուշադրության այն դաշտը, որն անհրաժեշտ է նրան ապահով ապրելու համար:Դեմ եմ, երբ մարդը պնդում է ` ես ոչնչից չեմ վախենում.նման բան գոյություն չունի:Մարդու` մասնավորապես երեխայի մեջ վախը պետք է լինի ընդունելի մակարդակի և չհասնի տագնապային վիճակի: 
Կրկին նշեմ, որ բնությունից մարդուն տրված է բնազդային ինքնապաշտպանական մեխանիզմ, և հոգեբանի աշխատանքն այն է, որ երեխայի զգուշավորությունը չանցնի այդ ինքնապաշտպանության սահմանը, չվերածվի վախի, և երեխան հանգիստ ապրի:



Հարցազրույցը' Լուսինե Քոչարյանի
Աղբյուրը' Doctors.am